ความจน: ความหมาย สาเหตุ ผลกระทบ และวิธีแก้ไข

บทนำ

“ความจน” เป็นปัญหาสำคัญของสังคมทั่วโลก รวมถึงประเทศไทย ความจนไม่เพียงแต่หมายถึงการขาดแคลนทรัพยากรทางการเงินเท่านั้น แต่ยังครอบคลุมถึงความขาดโอกาสในด้านต่างๆ เช่น การศึกษา สาธารณสุข ที่อยู่อาศัย และสิทธิขั้นพื้นฐานอื่น ๆ การทำความเข้าใจเกี่ยวกับความจนจึงมีความสำคัญอย่างยิ่งต่อการแก้ปัญหาอย่างยั่งยืน

ความหมายของความจน

ความจน (Poverty) หมายถึง สภาพที่บุคคลหรือครัวเรือนมีทรัพยากรไม่เพียงพอต่อการดำรงชีวิตที่มีคุณภาพ และไม่สามารถตอบสนองความต้องการขั้นพื้นฐาน เช่น อาหาร ที่อยู่อาศัย เสื้อผ้า การดูแลสุขภาพ และการศึกษา

ตาราง: มาตรฐานความจนตามองค์กรสากล

องค์กร	เกณฑ์รายได้ต่อวัน (US Dollar)	หมายเหตุ
ธนาคารโลก (World Bank)	ต่ำกว่า $2.15	มาตรฐานปี 2022
สหประชาชาติ (UN)	ต่ำกว่าเส้นความยากจนของแต่ละประเทศ	ปรับตามสภาพเศรษฐกิจรายภูมิภาค
ประเทศไทย	ประมาณ 2,700 บาท/เดือน/คน	ข้อมูลจาก สศช. ปี 2565

สาเหตุของความจน

สาเหตุของความจนมีทั้งปัจจัยส่วนบุคคลและปัจจัยเชิงโครงสร้างที่ซับซ้อน ได้แก่

การศึกษาต่ำ
ขาดโอกาสทางการศึกษา นำไปสู่อาชีพที่รายได้ต่ำ
ปัญหาสุขภาพ
โรคเรื้อรัง หรือทุพพลภาพ ส่งผลให้ไม่สามารถทำงานได้เต็มที่
โครงสร้างเศรษฐกิจ
ค่าครองชีพสูงขึ้น แต่รายได้ไม่เพิ่มตามเศรษฐกิจ
ความเหลื่อมล้ำทางสังคม
หลายกลุ่มไม่ได้รับโอกาสในการเข้าถึงทรัพยากรและบริการของรัฐ
ภัยพิบัติธรรมชาติ
น้ำท่วม ภัยแล้ง ทำลายที่ทำกินและทรัพย์สิน
ปัญหาครอบครัว
ครอบครัวแตกแยกหรือมีภาระดูแลผู้สูงอายุและเด็กเล็กมาก

ผลกระทบของความจน

ความจนสร้างผลกระทบในหลายมิติ ดังนี้

ผลกระทบทางเศรษฐกิจ

รายได้ต่ำ ไม่สามารถจับจ่ายใช้สอยหรือออมเงินได้
ศักยภาพการผลิตของประเทศลดลง

ผลกระทบทางสังคม

อัตราอาชญากรรมสูงขึ้นในพื้นที่ยากจน
ปัญหายาเสพติดและความรุนแรงในครอบครัว

ผลกระทบทางสุขภาพ

ขาดการเข้าถึงบริการสาธารณสุข
เด็กขาดสารอาหาร ส่งผลระยะยาวต่อการพัฒนาการ

สถิติความจนในประเทศไทย

ข้อมูลจากสำนักงานสภาพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ (สศช.) ที่ออกเผยแพร่ระบุว่า

ตาราง: จำนวนและอัตราความยากจนในประเทศไทย (ปี 2562–2565)

ปี	จำนวนคนจน (ล้านคน)	สัดส่วนคนจนต่อประชากร (%)
2562	6.7	9.8
2563	8.1	12.3
2564	7.7	11.9
2565	6.1	8.6

แหล่งข้อมูล: สศช.

จะเห็นได้ว่า แม้สถานการณ์ความจนในประเทศไทยโดยภาพรวมจะดีขึ้นจากปี 2563 (ช่วงโควิด-19) แต่ปัญหาความเหลื่อมล้ำยังคงอยู่

ตัวอย่างผลกระทบ: ความจนกับการศึกษา

ตาราง: อัตราเด็กหลุดออกจากระบบการศึกษา (ปี 2565)

ระดับการศึกษา	ร้อยละของเด็กหลุดระบบ (%)
ประถมศึกษา	0.9
มัธยมศึกษาตอนต้น	2.3
มัธยมศึกษาตอนปลาย	4.8

แหล่งข้อมูล: กระทรวงศึกษาธิการ

เด็กที่มาจากครอบครัวยากจน มีโอกาสหลุดออกนอกระบบการศึกษาสูงกว่าค่าเฉลี่ย ส่งผลต่อโอกาสในการมีงานทำในอนาคต

วิธีการแก้ไขและป้องกันความจน

การสนับสนุนด้านการศึกษา
เช่น มาตรการเรียนฟรี อาหารกลางวัน ทุนการศึกษา
สร้างโอกาสในการทำงาน
พัฒนาอาชีพ เรียนรู้ทักษะงานใหม่ ส่งเสริมเศรษฐกิจฐานราก
ขยายความคุ้มครองทางสังคม
เช่น เบี้ยยังชีพผู้สูงอายุ ประกันสุขภาพถ้วนหน้า
พัฒนาระบบเศรษฐกิจ
กระจายรายได้ ลดช่องว่างความเหลื่อมล้ำ
มาตรการช่วยเหลือเฉพาะกิจ
ออกมาตรการเยียวยาเมื่อเกิดวิกฤต ภัยธรรมชาติ หรือโรคระบาด

บทสรุป

ปัญหาความจนเป็นเรื่องที่ต้องได้รับการแก้ไขโดยการบูรณาการมาตรการทั้งจากรัฐ เอกชน และภาคประชาสังคม แม้สถานการณ์บางช่วงจะดีขึ้น แต่ความเหลื่อมล้ำและความยากจนเชิงโครงสร้างยังคงท้าทายสังคมไทย ความเข้าใจและการร่วมมือจากทุกภาคส่วนจึงเป็นหัวใจสำคัญในการขจัด “ความจน” อย่างยั่งยืน

“ความจนไม่ใช่ชะตากรรม แต่เป็นสิ่งที่สังคมสามารถกำหนดและแก้ไขได้”